آیه 89 سوره یونس

قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقِيما وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ (89)

بعد از آن اخبار فرمايد از اجابت دعاى ايشان:

قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما: خطاب فرمود خداى متعال به موسى و هارون بتحقيق اجابت نمودم دعاى شما را، چون حضرت موسى عليه السّلام از جانب قوم دعا مى‌نمود و هارون آمين مى‌گفت، يعنى خدايا اجابت كن، لذا هر دو داعى محسوب شدند. طبرسى (رحمه الله) در احتجاج‌ «1» و عياشى‌ «2» از هشام بن سالم از حضرت صادق عليه السّلام فرمود قريب به يك مضمون كه بين خطاب اجابت دعاى موسى عليه السّلام و هارون و هلاك فرعون، چهل سال طول كشيد. و در خصال‌ «3» از حضرت باقر عليه السّلام املى اللّه لفرعون ما بين الكلمتين اربعين سنة ثمّ اخذ اللّه نكال الاخرة و الاولى و كان بين ما قال اللّه لموسى و هارون‌ «قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما» و بين ان عرّفه الاجابة اربعين سنة: در خصال از حضرت باقر عليه السّلام فرمود: مهلت داد خداى تعالى فرعون را بين دو كلمه چهل سال، پس اخذ نمود او را به عذاب دنيا و آخرت، و ميان خطاب اجابت‌

«1» تفسير برهان، ج 2، ص 195 به نقل از احتجاج‌

«2» تفسير عياشى ج 2 ص 127 حديث 40.

«3» خصال ج 2 ص 539 و 540 باب الاربعين حديث 11.

ج5، ص 386

دعوت موسى و هارون و بين وقوع اجابت چهل سال بود.

فَاسْتَقِيما: پس استقامت و ثبات قدم ورزيد در دعوت مردم به ايمان و انذار از عذاب نيران و مواعظ حضرت سبحان. وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ‌: و متابعت نكنيد البته البته طريقه آنان كه ايمان نياورده‌اند و جاهلند به معرفت خداى تعالى و نشناختند انبياء سبحانى را؛ يا پيروى مكنيد كسانى را كه جاهلند به عادات و سنن الهيه در تعلق امور به حكم و مصالح؛ يا كسانى كه جاهلند و گمان كنند هر زمانى كه دعا مستجاب شد مقصود فورا حاصل گردد، چه بسا شود خداى تعالى دعاى شخصى را مستجاب فرمايد، لكن وقوع آن در خارج مقدر است به وقتى، و استعجال در وقوع، از جهّال باشد.

تنبيه- آيه شريفه آگاهى است امت را كه در تبليغ احكام الهى استقامت و ثبات قدم داشته، به حوادثات و عوارضات نااميد و متزلزل نشوند، زيرا آن را كه مقصد عالى باشد، بلند همتى بايد، تا نتايج كثيره عائد گردد؛ و لذا يكى از مرام انبياء و اولياء البته در تبليغ ثابت هستند، لكن خطاب به خصوص، براى اهميت و عظمت امر و سرمشق و دستورى باشد نسبت به علاقه مندان ديانت حقه كه تا آخرين مرحله ثبات ورزيده، بواسطه ناملايمات روحى و جسمى، عنان صبر از دست ندهند كه (بر اثر صبر، نوبت ظفر آيد) چنانچه عاقبت الامر، موسويان را رستگارى و نجات، و فرعونيان را زيانكارى و عذاب حاصل آمد.

وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ وَ أَخِيهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِكُما بِمِصْرَ بُيُوتاً وَ اجْعَلُوا بُيُوتَكُمْ قِبْلَةً وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ (87) وَ قالَ مُوسى‌ رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِينَةً وَ أَمْوالاً فِي الْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى‌ أَمْوالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ (88) قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقِيما وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ (89)

ترجمه‌

و وحى نموديم بسوى موسى و برادرش كه بگيريد از براى كسانتان در مصر خانه‌ها و بگردانيد خانه‌هاى خودتان را قبله و بر پا داريد نماز را و مژده ده گروندگان را

و گفت موسى پروردگار ما همانا تو دادى فرعون و كسانش را پيرايه و مالها در زندگانى دنيا پروردگار ما تا گمراه گردانند از راه تو پروردگار ما نابود فرما مالهاشان را و سخت كن دلهاشان را پس ايمان نياورند تا به بينند عذاب دردناك را

گفت بتحقيق اجابت شد دعاى شما پس ثابت باشيد و پيروى نكنيد راه آنانرا كه نميدانند.

تفسير

خداوند به حضرت موسى و هرون وحى فرمود كه براى بنى اسرائيل در مصر خانه‌هائى مهيّا نمايند كه در آنها باز گشت كنند براى عبادت تا از شرّ كفّار محفوظ باشند و نمازشان را در آنخانه‌ها بخوانند چنانچه قمّى ره از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده و آنكه بشارت دهد حضرت موسى آنها را بنصرت در دنيا و دخول بهشت در آخرت و در علل و عيّاشى روايت نموده كه روزى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم خطبه خواند و فرمود اى مردم خداوند عزّ و جلّ بموسى و هرون امر فرمود كه براى قومشان در مصر خانه‌هائى بنا كنند و در مساجدشان با جنابت شب را بروز نياورند و با زنهاشان نزديكى نكنند مگر هرون و اولادش و اى مردم على عليه السّلام نسبت بمن مانند هرون است نسبت بموسى عليه السّلام پس حلال نيست براى احدى كه در مسجد من نزديكى كند با زنان مگر براى على عليه السّلام و ذريّه‌اش پس كسيكه از اين حكم بدش آيد برود آنجا و با دست اشاره بشام فرمود كه شايد مراد آن باشد كه برود از اتباع معاويه شود و در عيون نيز قريب باين مضمون روايت شده است و مراد از قرار دادن بيوت را قبله بنظر حقير آنستكه پس از فراغت از كار، خانه‌هاى خودشان را مورد اقبال و محلّ توجّه قرار دهند و از مجالست‌

جلد 3 صفحه 40

و مؤانست با كفار اجتناب نمايند و بعضى گفته‌اند مراد آنستكه خانه‌ها مقابل يكديگر ساخته شود كه همه در يك جا جمع باشند و با هم كمك كنند در اينحال حضرت موسى غضبناك شد از قدرت و شوكت فرعونيان و غمگين گشت از ضعف و انكسار بنى اسرائيل و نفرين فرمود باين بيان كه خداوندا بفرعون و اتباعش مايه جمال و جلال و فخر و مباهات و انواع ثروت و مكنت را عطا فرمودى در دنيا و نتيجه‌اش آن شد كه از ياد تو غافل شدند و مشغول به گمراه نمودن بندگان تو گشتند قمّى ره فرموده مراد از گمراه نمودن مردم آنستكه مال ميدادند براى آنكه مردم عبادت كنند فرعون را و از عبادت خدا چشم بپوشند و لام در ليضلّوا براى بيان عاقبت است مانند آنكه ميگويند بزائيد براى مردن و بسازيد براى خراب شدن و ممكن نيست براى بيان غرض باشد چون اضلال نميشود مقصود خداوند باشد و بعضى گفته‌اند اين كلام را حضرت موسى در مقام تعجّب عرضه داشت يعنى آيا بآنها مال دادى كه مردم را گمراه كنند و در هر حال از خداوند مسئلت نمود كه اموال آنها را فاسد و ضايع و نيست و نابود فرمايد و دلهاى آنها را قسى و سخت و مسدود از راه حقّ نمايد كه ايمان نياورند تا بميرند و معذّب بعذاب ابدى گردند چون ميدانست كه ايمان نميآورند و ميخواست از آنها و عملشان تبرّى جويد و در پيشگاه الهى شهادت باستحقاقشان براى محروميّت از رحمت دهد و خداوند آنها را بحال خودشان واگذار نمايد گفته‌اند بعد از نفرين آنحضرت تمام اموال و نقود آنها مبدّل بسنگ شد چون طمس اموال تغيير آنست به چيزيكه بى فائده باشد و موسى عليه السّلام دعا ميكرد و هرون آمين ميگفت و خداوند فرمود دعاى شما دو نفر مستجاب شد پس در دعوت و اتمام حجّت خودتان مستقيم و ثابت باشيد و تعجيل در عقوبت آنها ننمائيد و متابعت از نادانان و طريقه آنان نكنيد كه تعجيل در نيل بمقصود دارند و اطمينان بمواعيد الهيّه ندارند و در كافى و عيّاشى از امام صادق و در خصال از امام باقر عليهما السلام نقل نموده كه ما بين اعلام خداوند به اجابت دعاى آندو و هلاك فرعون و اتباعش چهل سال فاصله شد كه خدا بآنها مهلت داده بود.

جلد 3 صفحه 41

قال‌َ قَد أُجِيبَت‌ دَعوَتُكُما فَاستَقِيما وَ لا تَتَّبِعان‌ِّ سَبِيل‌َ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ (89)

فرمود خداوند بحضرت‌ موسي‌ و هارون‌ ‌که‌ دعاء ‌شما‌ دو ‌رسول‌ محترم‌ مستجاب‌ شد ‌پس‌ ‌شما‌ بوظائف‌ ‌خود‌ ‌از‌ دعوت‌ بتوحيد و ايمان‌ و وعظ و هدايت‌ برقرار باشيد

جلد 10 - صفحه 449

و خوف‌ و وحشتي‌ نداشته‌ باشيد و البته‌ متابعت‌ نكنيد راه‌ كساني‌ ‌که‌ نادان‌ هستند.

‌قال‌ ظاهرا بوحي‌ الهي‌ بوده‌ ‌ يا ‌ بايجاد كلام‌ ‌از‌ حق‌ بموسي‌ و هارون‌ قَد أُجِيبَت‌ دَعوَتُكُما مجيب‌ ذات‌ اقدس‌ الهي‌، مجاب‌ موسي‌ و هارون‌ اجابت‌ دعاء ‌آنها‌ و ‌در‌ خبر دارد داعي‌ موسي‌ ‌بود‌ و هارون‌ آمين‌ ميگفت‌ اللهم‌ استجب‌ ‌هذا‌ الدعاء، بشارت‌ اجابت‌ بآنها داده‌ شد قلب‌ ‌آنها‌ آرام‌ شد.

فَاستَقِيما اشاره‌ ‌به‌ اينكه‌ خوف‌ ‌از‌ فرعونيان‌ نداشته‌ ‌باشد‌ ‌براي‌ ‌آنها‌ بلاء نازل‌ خواهد شد كوشش‌ كنيد ‌در‌ تبليغ‌ رسالت‌ ‌خود‌ و دعوت‌ بدين‌ حق‌ و بيان‌ احكام‌ و دستورات‌ الهيه‌ وَ لا تَتَّبِعان‌ِّ البته‌ گوش‌ بحرفهاي‌ ‌آنها‌ ندهيد و تقيه‌ نكنيد و كوتاهي‌ ‌در‌ امر رسالت‌ ننمائيد سَبِيل‌َ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ ‌يعني‌ جهال‌ بي‌خبر ‌از‌ دين‌ و ‌خدا‌ و قيامت‌ ‌که‌ فرعونيان‌ باشند ‌ يا ‌ جهال‌ بني‌ اسرائيل‌ ‌که‌ امر بخود داري‌ و تقيه‌ ميكردند ‌براي‌ حفظ جان‌ ‌خود‌ ‌از‌ ترس‌ فرعونيان‌ ‌که‌ ‌در‌ شكنجه‌ ‌آنها‌ بودند.

]

(آیه 89)- خداوند به موسی و برادرش «فرمود: (اکنون که شما آماده تربیت و سازندگی جمعیت بنی اسرائیل شده‌اید) دعای شما (نسبت به دشمنانتان) اجابت شد» (قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما).

پس محکم در راه خود بایستید و «استقامت به خرج دهید» و از انبوه مشکلات نهراسید و در کار خود قاطع باشید (فَاسْتَقِیما).

و هرگز در برابر پیشنهادهای افراد نادان و بی‌خبر تسلیم نشوید «و از راه و رسم کسانی که نمی‌دانند، تبعیّت نکنید» بلکه کاملا آگاهانه برنامه‌های انقلابی خود را ادامه دهید (وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِیلَ الَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ).